Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła, zapalna choroba skóry, będąca wynikiem zaburzonej bariery ochronnej skóry. W efekcie staje się ona bardziej podatna na środowiskowe czynniki drażniące. Typowo – w 85% przypadków, AZS jest diagnozowane już we wczesnym dzieciństwie. Co przyczynia się do rozwoju AZS i w jaki sposób rozpoznać chorobę? Jak prawidłowo dbać o skórę atopową? O tym przeczytasz w dzisiejszym artykule.

Czym jest atopowe zapalenie skóry (AZS)?

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła, nawrotowa choroba zapalna, charakteryzująca się patologiczną suchością skóry, silnym świądem oraz występowaniem zmian o charakterze wypryskowym. Choroba prawdopodobnie ma podłoże genetyczne i często jest pierwszym symptomem tzw. marszu atopowego, któremu towarzyszy astma oskrzelowa oraz alergiczny nieżyt nosa. Najczęściej pierwsze objawy AZS rozpoznawane są jeszcze przed 5. rokiem życia.

Według badań, w Ameryce atopowe zapalenie skóry dotyka około 15-20% dzieci w wieku szkolnym i 2-10% dorosłych, a z roku na rok jest rozpoznawane coraz liczniej. Choroba ma charakter przewlekły, z okresami zaostrzeń i remisji, przez co może znacząco wpływać na jakość życia pacjentów.

Prawidłowa pielęgnacja skóry atopowej, zaraz obok odpowiedniej diety, a czasem także leczenia farmakologicznego, jest niezbędnym elementem służącym do łagodzenia objawów choroby i regeneracji uszkodzonej bariery naskórkowej. Regularne stosowanie prawidłowo dobranych kosmetyków z emolientami, ceramidami czy lipidami zapobiega nadmiernej utracie wilgoci, prowadzi do zmniejszenia uporczywego świądu i zmniejsza stan zapalny. Trzymanie się zasad pielęgnacji skóry atopowej o szczególnych potrzebach, już od etapu kąpieli, może realnie poprawić komfort życia chorych osób i wydłużyć czas remisji objawów.

Najczęstsze objawy AZS – jak rozpoznać chorobę?

Atopowe zapalenie skóry bywa trudne do jednoznacznego rozpoznania, ponieważ objawia się różnorodnie w zależności od wieku pacjenta i jego stanu zdrowia. U niemowląt najczęściej pierwszym symptomem są pojawiające się około 3. miesiąca życia zaczerwienione, sączące zmiany zapalne na twarzy – głównie na policzkach i czole oraz owłosionej skórze głowy. Z czasem, zmiany zwykle rozprzestrzeniają się w zgięcia łokciowe i kolanowe, a skóra staje się szorstka, łuszcząca, zgrubiała i sucha. W niektórych przypadkach stan zapalny obejmuje nawet 90% powierzchni skóry całego ciała.

Między 2. a 12. rokiem życia, objawy atopowego zapalenia skóry często są kontynuacją zmian, które zaczęły się w niemowlęctwie – obserwuje się czerwone grudki oraz widoczne ślady drapania, które prowadzą do tzw. przeczosów. Skóra w tych miejscach staje się pogrubiona i ciemniejsza, a jej struktura przypomina korę drzewa, z wyraźnie zaznaczonymi bruzdami. W wyniku nadmiernego rozdrapywania mogą występować nadżerki i strupy, a także wysokie ryzyko zakażeń bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych.

U nastolatków i dorosłych objawy AZS obejmują głównie suchą, swędzącą skórę oraz wyprysk w postaci grudek i pęcherzyków w okolicy szyi, dłoni i twarzy, któremu może towarzyszyć sączenie. Większość pacjentów zauważa nadmierną reaktywność zmian chorobowych na detergenty, niektóre kosmetyki, a nawet wyższy stres emocjonalny.

Nasilenie objawów AZS jest w dużej mierze zależne od czynników zewnętrznych. W okresie zimowym, przy niskiej wilgotności i mrozie, skóra staje się bardziej sucha i podatna na pęknięcia. Latem, podrażnienia i zmiany potęguje pocenie się, a wiosną pylenie roślin. Ogromne znaczenie ma także dieta – alergie pokarmowe i wziewne współwystępują nawet u 50% chorych dzieci.

Przyczyny AZS – co wpływa na rozwój choroby?

Choć mechanizmy wyzwalające AZS nie zostały jeszcze do końca wyjaśnione, dziś wiemy na pewno, że jest to choroba o złożonej etiologii. Wśród przyczyn wskazuje się na interakcję czynników genetycznych, środowiskowych, zaburzeń funkcjonowania bariery skórnej oraz układu odpornościowego. Najwyższe prawdopodobieństwo rozwoju AZS mają dzieci, których oboje rodziców cierpi na atopię (80%) lub przynajmniej jedno z nich (40%).

Wiele badań wskazuje, że rozwojowi AZS sprzyjają uszkodzenia bariery komórkowej skóry, powstałe w wyniku  mutacji genów odpowiedzialnych za produkcję białek naskórkowych, takich jak filagryna.

Na wywoływanie i nasilanie objawów AZS mają też wpływ czynniki środowiskowe. W normalnych warunkach skóra działa jak naturalna bariera, chroniąca organizm przed drobnoustrojami i utratą wody. W przypadku AZS, niedobór lipidów i ceramidów prowadzi do osłabienia tej bariery, co zwiększa podatność skóry na podrażnienia oraz infekcje. Alergeny, takie jak pyłki roślin, roztocza czy substancje chemiczne zawarte w kosmetykach i detergentach, także będą prowokować reakcje obronne i prowadzić do zaostrzenia objawów. Podobnie czynniki klimatyczne, takie jak wysoka temperatura czy niska wilgotność powietrza.

Wśród czynników wywołujących znajduje się także przedłużający się, nadmierny stres, alergie pokarmowe oraz niezdrowy, prozapalny tryb życia. Należy pamiętać, że często same predyspozycje genetyczne to nie wyrok, a wystąpienie choroby można zahamować za pomocą zdrowych codziennych wyborów, odżywczej diety wykluczającej produkty alergizujące, redukcji stresu i, oczywiście, prawidłowej pielęgnacji skóry.

Podstawowe zasady pielęgnacji skóry atopowej

Odpowiednio zaplanowana codzienna pielęgnacja skóry atopowej jest niezbędna, jeśli chcemy złagodzić dokuczliwe objawy i wydłużyć czas remisji choroby. U osób cierpiących na AZS skóra ma uszkodzoną barierę ochronną, jest cienka i delikatna, przez co nadmiernie traci wilgoć. Odwodniona staje się podatna na podrażnienia, suchość oraz infekcje bakteryjne czy grzybicze. To z kolei nasila świąd, a efektem drapania są kolejne rany i uszkodzenia naskórka, przez które wnikają drobnoustroje – i tak w kółko.

Jak to zatrzymać? Przede wszystkim kosmetykami z emolientami o działaniu głęboko nawilżającym, zatrzymującymi wodę w komórkach skóry i wspomagającymi odbudowę warstwy ochronnej. Bardzo ważne dla regeneracji są ceramidy i lipidy, zawarte m.in. w Kremie intensywnym Physiogel. Badania kliniczne potwierdzają, że produkty zawierające te składniki pomagają odbudować uszkodzoną barierę naskórka, zmniejszają utratę wody i poprawiają elastyczność skóry. Regularne ich stosowanie przyczynia się do łagodzenia objawów AZS, takich jak suchość i swędzenie.

Właściwe postępowanie należy rozpocząć już od mycia – w przypadku skóry atopowej lepiej zrezygnować z długich, gorących kąpieli, które potęgują suchość. Najlepszym wyborem będą letnie, krótkie kąpiele lub prysznic w wodzie z dodatkiem emolientów – tu sprawdzi się m.in. Kremowy żel pod prysznic Physiogel o łagodnej formule, który sprawia, że skóra staje się miękka i ukojona. Umyte ciało należy delikatnie osuszyć ręcznikiem i lekko wilgotne nasmarować solidną porcją balsamu z emolientami – np. Balsamu do ciała Physiogel Łagodzenie i Ulga, wzbogaconego o innowacyjną formułę BioMimic®.

Jeśli posiadasz skórę atopową, koniecznie pozbądź się wszelkich kosmetyków o działaniu drażniącym, agresywnych środków myjących, mydeł oraz produktów zawierających alkohol i substancje chemiczne. Niezbędne jest utrzymywanie odpowiedniego pH skóry i wspieranie fizjologicznego mikrobiomu, który wspiera procesu regeneracji.

Przestrzeganie podstawowych zasad pielęgnacji skóry atopowej w połączeniu z antyzapalną dietą i leczeniem farmakologicznym, jeśli jest to konieczne, pozwoli Ci wydłużyć czas remisji dokuczliwych objawów choroby i podnieść komfort codziennego funkcjonowania.

Bibliografia:

1. Millan, J. Mijas, Atopowe zapalenie skóry – patomechanizm, diagnostyka, postępowanie lecznicze, profilaktyka.
2. M. Wysocka, Leczenie atopowego zapalenia skóry u dzieci, https://www.czytelniamedyczna.pl/2265,leczenie-atopowego-zapalenia-skory-u-dzieci.html, dostęp 27.09.24
3. http://alergia.org.pl/wp-content/uploads/2017/08/Pielęgnacja-skóry-chorego-na-AZS-w-świetle-nowoczesnej-wiedzy-medycznej.pdf, dostęp 27.09.24
4.  Śliwa, K., Sikora, E., & Ogonowski, J. (2011). Kosmetyki do pielęgnacji skóry atopowej. Wiadomości Chemiczne, (65, 7-8), 651-673.
5. Kasznia-Kocot, J., Reichmann, K., & Wypych-Ślusarska, A. (2014). Wybrane aspekty jakości życia w atopowym zapaleniu skóry. Medycyna Środowiskowa-Environmental Medicine, 17(2), 42-51.